بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم
وَ بِهِ نَسْتَعِينُ اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِهِ وَ صَحْبِهِ اَجْمَعِينَ
ئەي بۇرادەر! مەندىن بىر قانچە نەسىھەت خالىدىڭ. سەن بىر ئەسكەر بولغانلىقىڭ ئۈچۈن ئەسكەرلىككە ئائىت تەمسىللەر ئارقىلىق يېزىلغان، سەككىز ھېكايە بىلەن چۈشەندۈرۈلگەن بىر قانچە ھەقىقەتنى نەفسىم بىلەن بىللە ئاڭلا. چۈنكى مەن نەفسىمنى ھەر كىمدىن كۆپرەك نەسىھەتكە مۇھتاج كۆرىمەن. ئۆز ۋاقتىدا مەن سەككىز ئايەتتىن پايدىلىنىپ تۇرۇپ چىقارغان «سەككىز سۆز»نى ئۇزۇنراق قىلىپ نەفسىمگە دېگەن ئىدىم. ھازىر قىسقىچە شەكىلدە ۋە ئاۋام تىلى بىلەن نەفسىمگە دەيمەن، كىم خالىسا نەفسىم بىلەن بىللە ئاڭلىسۇن.
بىرىنچى سۆز
«بىسمىللاھ»* ھەر خەيرلىك ئىشنىڭ بېشىدۇر. بىزمۇ باشتا ئۇنىڭ بىلەن باشلايمىز. بىل ئەي نەفسىم! شۇ مۇبارەك سۆز ئىسلامنىڭ ئالامەتلىرىدىن بولغىنىدەك، پۈتۈن مەۋجۇداتنىڭ ئەھۋال تىلى** بىلەن ھەر دائىم قىلىپ تۇرىدىغان زىكرى ھېساپلىنىدۇ. «بىسمىللاھ»نىڭ نەقەدەر تۈگىمەس بىر قۇۋۋەت، نەقەدەر پۈتمەس بىر بەرىكەت ئىكەنلىكىنى بىلىشنى خالىساڭ، شۇ مىسالىي ھېكايىگە قارا، ئاڭلا...
كۆچمەن ئەرەپ چۆللىرىگە ساياھەتكە چىققان كىشى قاراقچىلارنىڭ زىيان سېلىشىدىن قۇتۇلۇپ، ھاجەتلىرىنى تەمىنلىيەلىشى ئۈچۈن بىر قەبىلە رەئىسىنىڭ ئىسمىنى ئېلىشى ۋە ھىمايىسى ئاستىغا كىرىشى كېرەك. بولمىسا ئۆزى يالغۇز چەكسىز دۈشمەن ۋە ئېھتىياجلىرىغا قارىتا پەرىشان ئەھۋالغا چۈشۈپ قالىدۇ. مانا مۇشۇنداق بىر ساياھەت ئۈچۈن ئىككى كىشى چۆلگە چىقىدۇ. ئۇلاردىن بىرى كىچىك پېئىل ئىدى... يەنە بىرى تەكەببۇر. كىچىك پېئىل بولغىنى بىر رەئىسنىڭ ئىسمىنى ئالدى. تەكەببۇرى ئالمىدى... ئالغىنى ھەر يەردە ساق-سالامەت يۈردى. يول توسقانلارغا دۇچ كەلسە «مەن پالانى رەئىسنىڭ ئىسمى بىلەن يۈرىۋاتىمەن» دەيدۇ. قاراقچى چېقىلالماي ئۇزاقلىشىدۇ. بىر چىدىرغا كىرسە شۇ نام ئارقىلىق ھۆرمەتكە ئىگە بولىدۇ. ھېلىقى تەكەببۇر بولسا، پۈتۈن ساياھىتىدە تەرىپ قىلغۇسىز شۇنداق بالالارنى چېكىدۇكى، دائىم تىترەيدۇ، دائىم تىلەمچىلىك قىلىدۇ. ھەم خار ھەم رەزىل بولىدۇ.
شۇنداق، ئەي تەكەببۇر نەفسىم! سەن شۇ ساياھەتچىسەن، شۇ دۇنيا بولسا بىر چۆلدۇر. ئاجىزلىقىڭ ۋە پېقىرلىقىڭ چەكسىز. تۈگىمەس دۈشمىنىڭ ۋە ھاجەتلىرىڭ بار. شۇڭلاشقا پۈتۈن ئالەمدىكى ھەممە نەرسىگە تىلەمچى بولۇپ قالماسلىقىڭ ۋە ھەر ھادىسىنىڭ قارشىسىدا تىترەشتىن قۇتۇلۇشۇڭ ئۈچۈن، شۇ چۆلنىڭ ئەبەدىي مالىكى ۋە ئەزەلىي ھاكىمى بولغان ﷲنىڭ ئىسمىنى ئېلىپ يۈر.
شۇنداق، بۇ سۆز شۇنداق بىر مۇبارەك خەزىنىدۇركى، سېنىڭ (ﷲ ئالدىدا ھېس قىلغان) چەكسىز ئاجىزلىقىڭ ۋە پېقىرلىقىڭ (مۇھتاجلىقىڭ)، سېنى چەكسىز قۇدرەتكە ۋە رەھمەتكە باغلاپ، قادىرى رەھىم بولغان ﷲنىڭ دەرگاھىدا ئاجىزلىقنى، پېقىرلىقنى ئەڭ مەقبۇل شاپائەتچى قىلىدۇ.
شۇنداق، ئۇ سۆز بىلەن ھەرىكەت قىلغان ئادەم، ئەسكەرلىككە ئېلىنغان كىشىگە ئوخشاش بولۇپ، دۆلەت نامىدىن ھەرىكەت قىلىدۇ. ھېچكىمگە پەرۋا قىلمايدۇ. «قانۇن نامىدىن، دۆلەت نامىدىن» دەيدۇ ۋە ھەر ئىشنى قىلىدۇ، ھەر قانداق ئىشقا تاقابىل تۇرالايدۇ.
باشتا پۈتۈن مەۋجۇدات ئەھۋال تىلى بىلەن «بىسمىللاھ» دەيدۇ، دېگەنىدۇق، شۇنداقمۇ؟
شۇنداق، ئالايلۇق، بىر كىشى كەلدى. پۈتۈن شەھەر ئاھالىسىنى مەجبۇرى ھالدا بىر يەرگە ھەيدىدى ۋە مەجبۇرى ھالدا ئىشلەتتى. ئۇ چاغدا سەن ئۇ كىشىنىڭ ئۆز نامىدىن ۋە ئۆز قۇۋۋىتى بىلەن ھەرىكەت قىلمايۋاتقانلىقىنى، بەلكى ئۇنىڭ بىر ئەسكەر بولۇپ، دۆلەت نامىدىن ھەرىكەت قىلىۋاتقانلىقىنى ۋە بىر پادىشاھ قۇۋۋىتىگە تايىنىۋاتقانلىقىنى ناھايىتى ئوچۇق ھالدا بىلەلەيسەن. شۇنىڭغا ئوخشاش، ھەر قانداق نەرسە جانابى ﷲ نامىدىن ھەرىكەت قىلىدۇ، زەررىچىلىك ئۇرۇقلار باشلىرىدا يوغان دەرەخلەرنى، تاغدەك يۈكلەرنى كۆتۈرىدۇ. ھەر بىر دەرەخ «بىسمىللاھ» دەيدۇ. رەھمەت خەزىنىسىنىڭ مېۋىلىرىدىن قوللىرىنى تولدۇرۇپ، بىزلەرگە باققالچىلىق قىلىۋاتىدۇ. ھەر بىر باغ «بىسمىللاھ» دەيدۇ. گويا ﷲنىڭ قۇدرەت ئاشخانىسىدىن بىر قازان بولۇپ، ئىچىدە خىلمۇ-خىل، كۆپلىگەن لەززەتلىك تائاملارنى بىللە پىشۇرىدۇ. ھەر بىر كالا، تۆگە، قوي، ئۆچكىدەك مۇبارەك ھايۋانلار «بىسمىللاھ» دەيدۇ. ﷲنىڭ رەھمەت بەرىكىتىدىن بىر سۈت بۇلىقى بولىدۇ. بىزلەرگە رەززاق نامىدىن بەكمۇ ئېسىل، بەكمۇ پاك، ئابى ھاياتتەك بىر غىزانى تەقدىم قىلىشىدۇ. ھەر بىر ئۆسۈملۈك، دەرەخ، ئوت-چۆپلەرنىڭ يىپەكتەك يۇمشاق يىلتىزلىرى «بىسمىللاھ» دەيدۇ. قاتتىق تاش ۋە تۇپراقلارنى تېشىپ ئۆتىدۇ. «ﷲ نامى بىلەن، رەھمان نامى بىلەن» دەيدۇ. ھەر نەرسە ئۇنىڭغا باش ئېگىدۇ. شۇنداق، ھاۋادا شاخلارنىڭ يېيىلىپ ئۆسۈشى ۋە مېۋە بېرىشىگە ئوخشاش، ئۇ قاتتىق تاش ۋە تۇپراقتىكى يىلتىزلارنىڭ ئىنتايىن ئوڭايلىق بىلەن يېيىلىشى ۋە يەر ئاستىدا مېۋە بېرىشى... ھەم ناھايىتى ئىسسىق ۋاقىتلاردىمۇ نازۇك، يېشىل يوپۇرماقلارنىڭ ئايلارچە ھۆل پېتى قېلىشى، تەبىئەتچىلەرنىڭ ئاغزىغا شىددەتلىك كاچات ئۇرىدۇ. كور كۆزلىرىگە بارماقلىرىنى تىقىدۇ ۋە دەيدۇ: سەن ئەڭ ئىشەنگەن قاتتىقلىق ۋە ئىسسىقلىقمۇ ئەمر ئاستىدا ھەرىكەت قىلىدۇكى، ئۇ يىپەكتەك يۇمشاق يىلتىزلار مۇسا ئەلەيھىسسالامنىڭ ھاسىسىدەك ﴿فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَرَ﴾* ئەمرىگە بويسۇنۇپ تاشلارنى پارچىلايدۇ. تاماكا قەغىزىدەك نېپىز، نازۇك يوپۇرماقلار خۇددى ئىبراھىم ئەلەيھىسسالامنىڭ ئەزالىرىدەك ئوت چاچقان ئىسسىقلىققا قارشى ﴿ يَا نَارُ كُونِى بَرْدًا وَ سَلاَمًا﴾** ئايىتىنى ئوقۇيدۇ.
دېمەك، ھەر نەرسە مەنىۋى جەھەتتىن «بىسمىللاھ» دەيدۇ. ﷲ نامى بىلەن ﷲنىڭ نىئمەتلىرىنى ئېلىپ كېلىپ بىزگە بىرىدۇ. بىزمۇ «بىسمىللاھ» دەپ ﷲ نامىدىن بىرىشىمىز، ﷲ نامىدىن ئېلىشىمىز لازىم. ئۇنداقتا، ﷲ نامى بىلەن بەرمىگەن غاپىل ئىنسانلاردىن ئالماسلىقىمىز لازىم.
سوئال: باققال ھۆكمىدىكى ئىنسانلارغا بىز بىر ھەق بېرىمىز، ئەجەبا مالنىڭ ھەقىقىي ئىگىسى بولغان ﷲ بىزدىن قانداق ھەق تەلەپ قىلىدۇ؟
جاۋاپ: شۇنداق، ئۇ ھەقىقىي نىئمەت بەرگۈچى بولغان ﷲ، ئۇ قىممەتلىك نىئمەتلەر ۋە ماللار ئۈچۈن بىزدىن تەلەپ قىلىدىغان ھەق بولسا ئۈچ نەرسىدۇر. بىرى زىكىر، بىرى شۈكۈر، بىرى پىكىر.
باشتا «بىسمىللاھ» زىكىردۇر. ئاخىرىدا «ئەلھەمدۇلىللاھ» شۈكۈردۇر. ئوتتۇرىدا، ئۇ قىممەتلىك ۋە ھەيران قالارلىق سەنئەت ئەسەرلىرى بولغان نىئمەتلەر، ئەھەدى سەمەد* بولغان ﷲنىڭ قۇدرەت مۆجىزىسى ۋە رەھمەت ھەدىيەسى ئىكەنلىكىنى ئويلاش ۋە چۈشىنىش پىكىردۇر. بىر پادىشاھنىڭ قىممەتلىك ھەدىيەسىنى ساڭا ئېلىپ كەلگەن بىر مىسكىن ئادەمنىڭ پۇتىنى سۆيۈپ، ھەدىيە ئىگىسى بولغان پادىشاھنى تونىماسلىق نەقەدەر ئەخمەقلىق بولسا، شۇنىڭغا ئوخشاشلا كۆرىنىشتىكى نىئمەت بەرگۈچىلەرنى سۆيۈپ، ھەقىقىي نىئمەت بەرگۈچى بولغان ﷲنى ئۇنۇتۇش ئۇنىڭدىن مىڭ ھەسسە ئارتۇق بىر ئەخمەقلىقتۇر.
ئەي نەفسىم! شۇنىڭدەك ئەخمەق بولۇشنى خالىمىساڭ، ﷲ نامى بىلەن بەر، ﷲ نامى بىلەن ئال، ﷲ نامى بىلەن باشلا، ﷲ نامى بىلەن ئىشلە. ۋەسسالام!
والسلام
----------------------------
* بىسمىللاھ: ﷲنىڭ ئىسمى بىلەن، ﷲ نامىدىن.-ت
** ئەھۋال تىلى: ھالى ئارقىلىق چۈشىنىشكە بولىدىغان مەنا-ت.
* «ھاساڭنى تاشقا ئۇر» دېدۇق.(سۈرە بەقەرە: 60)
** ئەي ئوت! سالقىن ۋە ئامانلىق (بەخش ئېتىدىغان) بولغىن» دېدۇق. (سۈرە ئەنبىيا: 69)
*ئەھەد: بىر (ﷲ)؛ سەمەد: ئۆزى ھېچ نەرسىگە مۇھتاج بولمايدىغان، ھەر نەرسە ئۇنىڭغا مۇھتاج بولىدىغان ﷲ.-ت
